Home-worker

Цогт хунтайж биш Цогт хан гэхээр сонин сонсогдож байна уу? Хөхнуурын дээд монголчууд манай Цогтыг тэгэж нэрлэх юм. Хөх нуурт 3 удаагийн нүүдлээр монголчууд очсон. Анх Хүннүгийн үед, ойролцоогоор 2000 жилийн өмнө. Манай эртний уран зохиолын тоймд гардаг Хүннүгийн Ахын гунигт дуу зохиогдох үед салж нүүсэн ах нь Хөхнуур руу одсон гэдэг. Тэр үед нэлээд тооны Хүн нар Хөхнуур руу анх нүүдэллэн очсон болов уу гэж таамагладаг. Гэвч одоогоор тэдний үр сад тэндээ байгаа эсэх ямар болчихсон байгаа нь тодорхойгүй байна.
     Хоёрдахь удаад нь Их Монгол Улсын үед Чингис хааны өргөмөл хүү, цэргийн зүтгэлтэн Цагааны удирдсан цэргүүд Хөхнуурыг эзлэн авч амьдран суусан нь эдүгээ бум гаран хүн цагаан монголчууд гэж нэрлэгдэн амьдарч байна. Тэд харьцангуй хэл соёлын хувьд бусад монголчуудаасаа тусгаарлагдан хүрээлэн байх төвд, хятадуудтай сүлэлдсэн боловч хятадаар биш ондоошон үлдсэн эртний монгол хэлээр ярьсаар л байна.
     Гутгаар удаад Хөхнуурт монголчууд гурван талаасаа цуглан уулзаж алалдан байлдаж, үлдсэн нь хамтран амьдарч өдгөөг хүргэжээ. Энэ нь 1630-аад оны явдал юм.Төв халхаас Цогт хунтайж 10 түмэн цэрэг,250-400000 хүн амтайгаар, Цахараас Монголын сүүлчийн албан ёсны хаан Лигдэн 3-4 түмэн цэрэг, 150-200000 хүнтэйгээр анх Хөхнуурт болзсон боловч "Цогт тайж" кинонд гардаг шиг цахаруудын ихэнх нь холын аянд сульдан цэцэг өвчнөөр хиарсан байна. Цогт, Лигдэн хоёр уулзсан эсэх, Төрийн Их Хасбуу Тамга яасан эсэх нь гагцхүү тэнгэр мэдэх хэрэг буй за. Ямар ч гэсэн ам дамжсан домгоос өөр бичмэл бидний үед хүрч ирсэнгүй. Цогт Хөхнуураас урагшлан, Төвдийг бараг эзлэн, Лхас хотыг 2 талаас нь бүслэн хааж, буулгаж авахын даваан дээр Зүүн гарын хаант улсаас хошуудын Гүүш хан 3 түмэн цэргийн хамт ирж Төвдүүдийн талд орон халхуудын цусыг урсгасан газрыг Улаан Хошуу гэх ба энэ хөндийд одоо ч Улаан гэх жижиг хот оршиж байна.
Цогт төвд рүү цөмрөн орохоос өмнө 1-2 жил бэлтгэн  Хөхнуурыг төвштгөн тохинуулж, хууль, төр засгийн болон хот байгуулалтын ажил хийж байсан гэж одоо ч Хөхнуурын дээд монголчууд дурсан ярьцгаадаг. Түүний хийж байсны үлдэгдэл болох Цогтын байгуулсан 7 харуулын цамхагийн нэг нь Улаан хотын нэгэн мухарт хогонд даруулан байна. Нутгийнхан Цогт Ханы цонж гэж  нэрлэдэг энэ байгууламж нь Цогтын төрсөн нутагт байдаг 9-р зууны үеийн Киданы үеийн цамхагийн /Дашинчилэнд байх Цогтын хар балгас ч гэж заримдаа нэрлэнэ/ үлдэгдэлтэй төстэй харагдаж байв.
     Одоо энэ гутгаар удаагийн монголчуудын нүүдлийн үлдэгдэл болох Хөхнуурын дээд монголчууд гэж нэрлэгдсэн 8 түм гаруй хүн Цайдмын хөндийд голдуу амьдарч, яг бидний адил монгол хэлээр ярьж, монгол амьдралаар амьдарч сууна. Хөхнуурийн муж бүхэлдээ бараг одоогийн  Монгол Улсын газар нутагтай ойролцоо том газар нутагтай,  Тэнгэр уулын Нар Саран даваанаас Төвд хүртэл үргэлжлэх боловч манжийн үеэс эхлэн, ялангуяа Цагаанданзан, Лувсанданзан хоёр ноёны манжийн эсрэг тэмцлээс хойш дээд монголчуудыг хамгийн үржил шимгүй Цайдмын хөндий рүү шахаж, тэднийг давуулан хойд талд нь яг Хөхнуурынхаа эргэн тойрон үржил шимтэй газар төвдүүдийг амьдруулах болжээ.